Keeper of Abkhazian Music
Boris Kutelia
Boris
Kutelia otantik bir şekilde geleneksel müziği icra eden nadide bilgi
kaynaklarından birisidir. Abhazya’da onunda karşılaştığımız için oldukça
şanslıydık. Onunla 2013 yılında Vincent Moon’un “Abkhazie, Cartographie
de l’Absurde”sini çekerken tanıştık. Onun Abhaz kemanı Aphartsa’yı çalış ve
söyleyiş tarzını o zaman gördük.
2014’te
Ored Kayıtları ve Cebelitarık Amerikan (Gibraltar American) projesi, The Sayat
Nova projeleri ile birlikte Abhazya’ya tekrar gittik. Biz ve bizimle
birlikte olan Amerikalı meslektaşlarımız; bir kez daha, geleneksel müziğin
sahne performansından çok, halk müziğinin amatör sanatçılarını araştırmaya
başladık. Tahmin edilebileceği gibi bu bir problemdi. Abhazya da, geleneksel
halk türküleri üzerine uzmanlaşmış birçok etnografik müzik grubu ve koro
bulunmaktadır. Fakat birçoğunun repertuarı ve düzenlemesi profesyonel müzisyen
ve vokalistler tarafından yapılmış melodiler ve halk türkülerinden oluşmaktadır.
Belki bu bazısı için kötü olmayabilirdi, fakat bizim aradığımız şey bu değildi.
Bu bağlamda, Boris Kutelia bizim için gerçek
bir keşifti. Boris, ilerlemiş yaşıyla örnek teşkil edecek bir Abhaz insanıdır.
Aynı zamanda yaşına göre şaşılacak kadar da sağlıklıdır. Musiki üzerine herhangi
bir akademik derecesi yok, fakat çocukluğundan beri de halk müziği hayatının
hep içinde olmuş. Bu durum onun Enstrümental ve Sözlü (vocal) Abhaz halk müziği
konusunda geniş bir repertuara sahip olmasına vesile olmuş. Bir gün
Boris’i tekrar bulduk ve 2 günlük bir çalışmanın ardından onun repertuarının
büyük bir kısmını kaydettik.
Onun, ana
ve en sevdiği müzik aleti bir aphartsa (Abkhaz: апхьарца), Adige Şiçepşin’e
(Çerkes kemençesine) benzeyen geleneksel bir Abhaz kemanıdır. Normalde,
bir aphartsa’da at kılından iki tel vardır. (daha önceleri o teller kuzu
bağırsağından yapılırdı). Fakat Boris, çalgısının tellerini, alete daha fazla
ses veren misinadan yapmış. Bir aphartsa başka bir çalgıya eşlik eden bir müzik
aletidir. Dans ederken bile, sanatçı, melodiyi söylerken neşeyle bağırır.
İlk olarak
ve en önemlisi, biz Boris Kutelia’nın performans şekline hayran kaldık.
Onun çaldığını şarkıların çoğu doğası itibariyle etkileyici parçalardı. Alçak,
fakat biraz kulak tırmalayıcı sesi parçalarına özel bir hava katıyor. Bu durum,
Abhazca bilmeyen dinleyicileri bile müziğin içine çekiyor. Geleneksel
müziğe aşina olmayan biri Boris’in tarzını sıradan bulabilir fakat bize göre
onun tarzı oldukça dinlendiricidir.
Yalnızca
onun kendi kültürü onu saygıyla anmıyor, O, aynı zamanda Adigeler ve Abhazlar
arasında bir dostluk vesilesidir. Bunun sebebi iki milletin kültürlerinin ve
dillerinin benzerlikleri ve 92-93 yılındaki Abhaz Gürcü çatışmasıdır. Bu
çatışmalar esnasında Adige gönüllüler Abhazlar tarafında aktif olarak
savaştılar.
Bizim ekibimizde
Bulat Khalilov ve Timur Kodzakov gibi Adigelerin olması da Boris ile görüşme
yapmamızı oldukça kolaylaştırdı. Boris, görüşmemiz boyunca bize sürekli “Bulat
kardeş” “Timur kardeş” diyerek hem şarkı söyledi hem de hayatını büyük bir
neşeyle anlattı. 2 günlük görüşmemiz boyunca Boris Kutelia’nın 2 temel hedefi
vardı, ilki Abhaz Halk kültürünü bize aktarmak, ikincisi ise torunları için bu
kültürü korumak. Bunun yanı sıra, onun söylemiyle “Adige dostlarını büyük bir
onurla misafir etmek” istiyordu. Bu onun şarkı tercihlerinin de sebebi gibi
gözüküyor.
Görüşmemiz
boyunca, Boris; Abhaz muhacirlerin şarkılarını, birçok ninni ve düğün
şarkılarını, sözleri Abhaz edebiyatı kurucusu Dmitry Gulia’ya ait şarkıların
yanında birçok kahramanlık şarkılarını da söyledi. Bununla birlikte Boris, halk
tarafından oluşturulmayıp bireysel olarak oluşturulduğunu kabul etsede, onun
(Dmirty Gulia)’nın şarkılarını Abhaz Halk müziğinin ayrılmaz bir parçası olarak
görüyor.
Bununla birlikte, Boris, Adige bestekar Thabasım Vumar’ın ezgilerini çaldı ve sözleri kendine ait olan “Rada” parçasını söyledi. Bu, şarkıya ismini veren genç bir kadına adanmış bir aşkın şarkısı. Boris’in halk müziği (folklor) üzerine kendine has görüşleri bizi çok etkiledi. Onun performansını bir kez daha kaydetmeyi çok isteriz. Bununla birlikte bu sefer, solo performanstan ziyade bu kayıtlara diğer müzisyenler de eşlik etmeli.
Bununla birlikte, Boris, Adige bestekar Thabasım Vumar’ın ezgilerini çaldı ve sözleri kendine ait olan “Rada” parçasını söyledi. Bu, şarkıya ismini veren genç bir kadına adanmış bir aşkın şarkısı. Boris’in halk müziği (folklor) üzerine kendine has görüşleri bizi çok etkiledi. Onun performansını bir kez daha kaydetmeyi çok isteriz. Bununla birlikte bu sefer, solo performanstan ziyade bu kayıtlara diğer müzisyenler de eşlik etmeli.
________________________________________________
Борис
Қәҭелиа – аҧсуа традициатә музыка даҽаӡәы иламҩашьо зхатә ҟазшьала иназыгӡо
дыруаӡәкуп. Иара еиҧш Аҧсны иаҳҧылаз маҷҩуп.
Ҳара
ҳаибадырит 2013 шықәсазы, Винсент Мун идокументалтә фильм «ABKHAZIE,
CARTOGRAPHIE DE L'ABSURDE» аҭыхрақәа раан. Убри нахыс ҳгәалашәара иазаанхеит
маҷк ишьшьылаҳаз, аха оумашәа гәыкалаҵәҟьа иҟаз инагӡашьеи иҧхьарца арҳәашьеи.
2014 шықәса
рзы ҳара Аҧсныҟа ҳхынҳәит, агибралтар-америкатә проект The Sayat Nova Project
(Mountain of Tongues) имҩаҧнагоз аекспедициа Ored Recordings аҳәаақәа ирҭагӡаны
аусуразы. Ҳаргьы, аҳәаанырцәтәи ҳколлегацәагьы еснагьеиҧш иҳаҧшаауаз
ипрофессионалтәымыз анагӡаҩцәа ракәын, академиатә мамзаргьы аестрадатә
стилизациа ззырымуц афольклор акәын. Уи акыр иуадаҩхеит. Аҧсны акыр ирацәоуп
афольклор-етнографиатә ансамбльқәа, еиуеиҧшым ахорқәа, аха аиҳарак урҭ
аколлективқәа ррепертуар аранжировка азууп, алахәылацәагьы - профессионалтә
музыкантцәоуп, шәаҳәаҩцәоуп. Ҳәарада, уи бааҧсуп узҳәом. Аха ҳара уи акәӡам
ҳекспедициақәа рҟны ҳзышьҭоу. Абри аганахьала Борис Қәҭелиа ҳара иаҳаҧшаауаз
ихаҭаҵәҟьа иоуп.
Борис –
архаикатә хаҿра змоу ҧсыуа быргуп, ишықәсқәа шмаҷымгьы, уааиҵашьыцыртә
агәабзиара зҩыда имоуп. Амузыка аганахьала ҵарак шимамгьы, дхәыҷаахыс амузыкатә
нырра иманы изҳауан. Убри аҟнытә аҧсуа инструменталтәи ашәаҳәаратәи фольклор
ибзиаӡаны идыруеит.
Ҳара Борис
Қәҭелиа дыԥшааны,
ҩымш рыла ирепертуар ахәҭак анҵара ҳалҳаршеит.
Адыга
шьыҷаҧшьын иеиҧшу аҧсуа скрипка - аҧхьарца, Борис реиҳа бзиа иибо инструментны
иҟоуп. Аҧхьарца аҽҧырцә иалху арахәыцқәа ҩба роуп иамоу, аха Борис урҭ
аҵәгәыррахәыц иалихит. Уи аинструмент абжьы еиҳа иарҵарит.
Аҧхьарца –
аккомпанемент иатәу инструментуп. Акәашараҵәҟьақәа раангьы ахәмарыҩ амелодиа
ациҳәоит.
Борис
Қәҭелиа ҳара ҳзы аинтерес иҵоуп раҧхьа иргыланы инагӡашьа аҷыдарала. Иашәақәа
реиҳарак атрагикатә ҟазшьа рымоуп, илаҟәу, маҷк иҭахәаҽу ибжьы аҧсшәа ззымдыруа
азыӡырыҩ изгьы дыззышәаҳәо атмосфера аанарҧшуеит.
Иуҳәар
ауеит, Борис иашәаҳәашьеи ихәмаршьеи рышьшьылаҳара иазыҟаҵам азыӡырҩы изы
ҧынгылак еиҧшны иҟоуп ҳәа. Аматанеира иахьеиҧшугьы ыҟоуп. Аха ҳаамҭазтәи
амузыкатә журналистика абызшәала иуҳәозар, Борис истилистика иахьазы
Мраҭашәараҟны «outsider music» ҳәа изышьҭоу иазааигәоуп.
Иара
убасгьы иазгәаҭатәуп Борис Қәҭелиа ихатәы культура адагьы аҧсуааи адыгақәеи
реиҩызарагьы даара дазыҳаҵҳаҵуа дшазнеиуа. Уи зыбзоуроу арҭ аешьаратә ажәларқәа
ирыбжьоу акультуратәи абызшәатәи еигәыцхәра адагьы, адыгаа хатәгәаҧхарала Аҧсны
жәлар рџьынџьтәылатәи еибашьраан иахьрывагылаз ауп.
Ҳгәыҧ
иалахәыз (Булат Халилови Ҭемыр Кодзокови) ачерқьесцәа ахьракәыз азы Бориси
ҳареи ҳаиҿцәажәара мариан. Иара гәахәарыла ашәа ҳзиҳәон, иҭоурых ҳзеиҭеиҳәон,
«сашьа Булат», «сашьа Ҭемыр» ҳәа акәын дышҳацәажәоз. Ҩымш наҟьак имҩаҧысуаз
ҳусураан Қәҭелиа иман ҩ-хықәкык: аҧсуа фольклор ҳардырреи ҧхьаҟатәи абиҧарақәа
рзы уи аиқәырхареи; исасцәа, насгьы адыгцәа ҳаҭыр-пату рықәҵара.
Иҟалап арҭ
аҩ-хықәкык ракәзар инаигӡоз ашәақәа ралхраагьы зыбзоурахаз.
Борис
еиҳарак инаигӡоз XIX ашәышықәса аҽеиҩшамҭаз Аурыс-Кавказтәи аибашьра иахҟьаны
аҧсуа мҳаџьырқәа Османтәи аимпериахь рықәцара акәын изызкыз, иара убасгьы иҳәон
ахаҵарашәақәа, абзазаратә ашәақәа (ачарашәақәа, агарашәақәа), аҧсуа литература
ашьаҭаркҩы Дырмит Гәлиа иажәеинраалақәа ирылху ашәақәа.
Аҵыхәтәантәиқәа
анагӡаҩ аҧсуа музыкатә фольклор иузаҟәымыҭхоны иҟоуп ҳәа иҧхьаӡоит, иара убри
аан урҭ зынӡа ажәлар иртәыҵәҟьаны ишыҟамгьы азгәаҭауа.
Урҭ рыдагьы
автор инаигӡеит Умар Ҭхабисимов (адыга композитор) имелодиаки иара Борис ихатәы
аԥҵамҭа
«Радеи». Аҵыхәтәантәи аҭыҧҳа ҧшӡа Рада лахь абзиабара иазкуп.
Борис
афольклор дшахәаҧшуеи ишидикылои ҳара ҳзы аинтерес ду аҵан. Ҳара агәыӷра ҳамоуп
аҽазныкгьы Борис Қәҭелиа иашәақәа ранҵара ҳалшап ҳәа, аха убасҟан имацара
иакәымкәа егьырҭ анагӡаҩцәагьы ицны.
Tracklist:
1. Борис Қәҭелиа - Сара Сыҧсадгьыл 03:02
2. Борис Қәҭелиа - Ахаҵа ашәа 03:06
3. Борис Қәҭелиа - Щищ Нани 03:53
4. Борис Қәҭелиа - Агарашәа 02:53
5. Борис Қәҭелиа - Ломеи Бускеи 03:55
6. Борис Қәҭелиа - Амҳаџьыр ашәа 04:08
7. Борис Қәҭелиа - Рада 02:58
8. Борис Қәҭелиа - Уарайда 02:23
9. Борис Қәҭелиа - Аркуашага (I) 01:36
10. Борис
Қәҭелиа - Ауазашәа 03:53
11. Борис
Қәҭелиа - Аркуашага (II) 00:56
12. Борис
Қәҭелиа - Салыуман Бҕажәба иашәа 03:41
13. Борис
Қәҭелиа - Смыр Гәдиса иашәа 03:43
14. Борис
Қәҭелиа - Рапачапа 03:45
15. Борис Қәҭелиа
- Апартизан иашәа 04:40
16. Борис
Қәҭелиа - Атацаагара ашәа
________________________________________________
Борис
Кутелия — один из немногих информантов, исполняющих традиционную музыку в
аутентичной манере, которых нам посчастливилось встретить в Абхазии.
Познакомились
мы с ним ещё в 2013 году во время съёмок документального фильма Винсента Муна
«Abkhazie, Cartographie de l’Absurde». Уже тогда нам запомнилась его манера
пения и игры на абхазской скрипке.
Мы
вернулись в Абхазию в 2014 году в рамках совместной экспедиции Ored Recordings
и гибралтар-американского проекта The Sayat Nova Project (ныне — Mountain of
Tongues). И мы, и наши иностранные коллеги, как обычно, искали
непрофессиональных исполнителей, то есть именно фольклор, а не академические
или эстрадные вариации на тему. Как обычно, это было весьма проблематично.
В Абхазии множество фольклорно-этнографических ансамблей и хоров
ориентированных на народную песенную традицию. Однако, в большинстве случаев
репертуар этих коллективов составляют аранжировки народных мелодий и песен,
сделанные профессиональными композиторами, а участники многих ансамблей — профессиональные
музыканты и вокалисты. Наверное, для кого-то это не плохо, но это не то, что мы
ищем. В этом смысле Борис Кутелия стал для нас находкой.
Борис —
практически архетипический абхазский старец, достигший весьма преклонного
возраста, при том обладающий завидным здоровьем для своего возраста.
Кутелия не
имеет никакого музыкального образования, но с ранних лет находился в народной
музыкальной среде, что позволило ему освоить довольно обширный репертуар
абхазского фольклора — как инструментального, так и песенного.
Мы снова
нашли Бориса и в течении двухдневной сессии записали бóльшую часть его
репертуара.
Основным и
любимым его инструментом является апхьарца — традиционная абхазская скрипка,
аналог адыгского шичепшина. Обычно апхьарца имеет две струны, сделанные из
конского волоса (ранее, вероятно, их делали из бараньих кишок). Однако Борис
сделал себе струны из рыболовной лески, что добавило инструменту звонкости.
Апхьарца — инструмент для аккомпанемента. Даже во время танцевальных наигрышей,
исполнитель напевает мелодию и выкрикивает ободряющие возгласы.
Для нас
Борис Кутелия интересен прежде всего своей манерой исполнения. Большинство
песен, которые он привык петь, носят трагический характер и его низкий, немого
хрипловатый голос формирует соответствующую произведению атмосферу, что
помогает вчувствоваться в музыку даже не владеющему абхазским языком слушателю.
Человек, незнакомый с традиционной музыкой, может отметить исполнительскую
манеру Бориса как монотонную, но на наш взгляд говорить здесь следует скорее о
медитативности. Конечно, используя термины музжурналистики, его пение может
быть отнесено к тому, что принято называть «outsider music». Однако, это
применимо только к звучанию, но не культурным особенностям и контексту.
Борис Кутелия
крайне трепетно относится не только к родной культуре, но и к дружбе между
абхазами и адыгами. На это повлияли как языковое и культурное родство между
народами, так и события Абхазско-Грузинского конфликта 1992–1993 гг., в котором
черкесские добровольцы активно выступили на стороне Абхазии.
Так как
наша команда в основном состояла из черкесов — Булата Халилова и Тимура
Кодзокова — общение с Борисом было лёгким. Он пел и рассказывал о себе с
удовольствием, обращаясь к нам не иначе, как «брат Булат» и «брат Тимур». Для
себя во время двухдневной записи Кутелия видел две цели: представить абхазский
фольклор и сохранить его для потомков, вместе с чем уважить дорогих
гостей-адыгов. Вероятно, эти цели и повлияли на выбор песен для исполнения.
В основном
Борис пел песни абхазского мухаджирства (вынужденного переселения большого
числа абхазов [а равно — адыгов] на территорию Османской Империи во второй
половине XIX века в результате Русско-Кавказской войны), несколько песен
обрядовых (свадебная и колыбельная) и героических, а также песни на стихи
Дмитрия Гулиа — основоположника абхазской литературы. Интересно, что
исполнитель считал последние неотъемлемой частью абхазского музыкального
фольклора, полностью признавая, что эти они сочинены уже не в народной среде,
но усилиями конкретного человека. Кроме того, были исполнены мелодия адыгского
композитора Умара Тхабисимова и песня, сочинённая самим Борисом — «Рада» (песня
эта о любви и посвящена девушке, именем которой названа).
Своеобразное
видение Борисом фольклора представляет для нас живейший интерес, и мы надеемся
записать его вновь, но уже не сольно, а в компании других исполнителей.
1. Моя Родина (Д. Гулиа)
2. Мужская песня
3. Мухаджирская колыбельная
4. Колыбельная
5. Лома и Буска (Д. Гулиа)
6. Песня мухаджиров.
7. Рада (Борис Кутелиа)
8. Орайда (Умар Тхабисимов)
9. Плясовая
10. Песня-плач
11. Плясовая (2)
12. Песня о Салумане Бгажба
13. Песня о Смыр Гудисе
14. Рапачапа
15. Песня о партизанах
16. Свадебная
Запись
звука: Тимур Кодзоков, Булат Халилов, Стефан Уиллиамсон-Фа, Бен Уилер.
Правка
звука, сведение: Тимур Кодзоков.
Фото на
обложке: Бен Уилер.
Дизайн
обложки: Милана Халилова.
Текст:
Булат Халилов, Ярослав Суздальцев, Кристина Жиба.
Записано в
июле 2014 года.
Место
записи: Абхазия, город Сухум
___________________________________________________
Boris
Kutelia is one of a few informants who performs traditional music in an
authentic manner. We were lucky enough to meet him in Abkhazia. It was in 2013
during shooting of «Abkhazie, Cartographie de l’Absurde» by Vincent Moon when
we got acquainted with him. It is then we remembered his manner of singing and
playing on Abkhaz violin.
We returned
to Abkhazia in 2014 within a joint expedition of Ored Recordings and the
Gibraltar American project, The Sayat Nova Project (presently, Mountain of
Tongues). We as well as our american collegues once again were searching for
amatuer performers of folk music rather than stage performance of traditional
music. As usual, it was problematic.
In
Abkhazia, there are numbers of ethnographic bands and choirs that are
specialized in the tradition of folk song. Yet, in many instances, their
repertoire consists of arrangements of folk songs and melodies made by
professional musicians and vocalists. Perhaps, to someone, it is not bad, but
it is not what we were looking for. In this sense, Boris Kutelia became the
real discovery for us.
Boris seems
to be an archetypal Abkhazian senior man of advancing age. At the same time, he
is uncommonly healthy for his age. He does not have an academic degree in
music, however, since his early ages, he has been around the folk music scene.
That enabled him to learn a quite vast repertoire of Abhazian folk music of
instrumental and vocal nature. One day we found Boris again and recorded a big
portion of his repertoire during a 2 day session.
His main
and favorite music instrument is an aphartsa (Abkhaz: апхьарца), a traditional
Abkhazian violin, that is analogous to Circassian shichepshin. Normally, an
aphartsa has two strings made of horsehair (it is likely that, formerly, they
were made of mutton intestines). Nevertheless, Boris made strings out of
fishing line, which gave the music instrument sonority. An aphartsa is the
music instrument for accompaniment. Even during dances, the performer would
sing the melody and would shout cheers.
First and
foremost, we are attracted by Boris Kutelia’s manner of performance. Most of
the songs that he is used to performing are dramatic in their nature. His low
and somewhat raspy voice creates a special atmosphere relevant to his
repertoire. That, in turn, helps listeners and even those who do not speak
Abkhazian, delve into his music. One who is not familiar with traditional music
might find the Boris’s performance style monotonous. However, we’d rather find
it meditative.
Not only
his own culture does Boris Kutelia treat reverently but also a friendship
between Abkhazians and Circassians. The reason for this is the language and
cultural similarities between two nations, as is the conflict between
Abkhazians and Georgians in 1992-1993. During that conflict Circassian
volunteers were actively fighting on the side of Abkhazians.
Since our
team mainly included Circassians - Bulat Khalilov and Timour Kodzakov, our
conversation with Boris was easy. He sung and talked about his life with joy
while referred to us only as “brother Bulat” and “brother Timour”.
During our
2 day session Boris Kutelia were aiming at two main goals: passing Abkhazian
folklore on to us and preserving it for its descendants. Besides, as he said,
he wanted to host his guest, Circassians, with honor. It seems, that is the
reason for his song choice.
During our
session, Boris sang songs of Abkhazian muhajirs*, several ceremonial songs
(lullaby and wedding songs), heroic songs as well as songs with lyrics written
by Dmitry Gulia, a founder of Abkhazian literature.
The latter,
Boris considers an integral part of the Abkhazian folk music while completely
admitting that those songs were created not by folk but by efforts of one
individual.
Besides
that, Boris performed the melody of the Circassian composer Umar Tchabisimov
and the song composed by Boris himself, “Rada”. The latter song is about love
and dedicated to a young woman after whom the song is named.
Boris’s
idiosyncratic views on folklore attract us very much. We are hoping to record
his performance again. However, those recordings should not be solo performance
but rather in a company of other musicians.
* forced
migration of numbers of Abhazians (as well as Circassians) to Ottoman Empire in
the second half of XIX century, as a consequence of Russian and Caucasian War.)
Tracklist:
1. My Fatherland
2. Song of Men
3. Mukhajir’s Lullaby
4. Lullaby
5. Loma and Buska
6. Mukhjir’s Song
7. Rada
8. Oraida
9. Dance Tune
10. Lament Song
11. Dance Tune (2)
12. Saluman Bgajba’s Song
13. Smyr Gudisa’s Song
14. Rapachapa
15. Partisan’s Song
16. Wedding Song
Sound:
Timur Kodzoko, Bulat Khalilov, Stefan Williamson-Fa, Ben Wheeler
Sound
editing: Timur Kodzoko
Cover
photo: Ben Wheeler
Cover art:
Milana Khalilova
Notes:
Bulat Khalilov, Dana Pashtova
Recorded in
Abkhazia, Sukhum
July 2014
OR_011
credits
released
March 30, 2016
320Kbps
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder