Fehmi Pagapşi ve Arkadaşları 45'lik Plak-1983 (320kbps)

BAGAPŞ FEHMİ VE ARKADAŞLARI

Kudret PALBA

Düzce 2014

                                                                      

Unutulmaz arkadaşlıklar

      Bagapş Fehmi'nin şöhretini çocukluktan itibaren büyüklerimin sohbetlerinde dinlemiş daha sonra ilk gençlik yıllarımda onun plağından teybe çekilmiş bir müzik kaseti elime geçmişti. Aynı kaseti dinleye dinleye eskittim. Abaza dansı Apsuva Koşarayı da Bagapş'ın kaseti eşliğinde oynamayı öğrendim. Yıllar sonra onun canlı performansını Akbalık'ta dinleme fırsatı da bulmuştum. Talihin bir cilvesi olarak onun ve plağının hikâyesini yazmak da bana nasip oldu. Her değerli büyüğümüzü kaybettiğimizde hayıflanıyorum. 2003'te Bagapş'ın öldüğünü duyduğumda da bildiği her şeyi kayıt altına almadığımız, alamadığımız için kendi adıma ve halkım adına çok üzüldüm. Şunu size söylemeliyim; okuyacağınız yazı Bagapş'ın yaptıkları ve yaşadıklarının sadece çok ufak bir kısmının silik bir gölgesidir.

Seksenli yılların başında, Kalayık köyünden Müfid-ipa Necdet, Agumba Kenan, “Karakaş” lakaplı Agumba Cihan, Avrus-ipa Naim, Yarıca Köyünden Azınba Nuri, Paüf-ipa Talat, Uzuncaorman köyünden Bagapş Fehmi, yedikleri içtikleri ayrı gitmeyen çok sıkı dostlukları bulunan bir arkadaş grubunu oluşturuyorlardı.[1] Onların dostlukları dilden dile dolaşıyordu. Gittikleri her düğünde saygıyla karşılanıp düğünü Apsuva Koşara, Argızra, Azar, Waridada, Rinna, Capşi gibi relikt Abaza dans ve şarkılarıyla onurlandırırlardı. Onların gittiği düğünler daha neşeli ve güzel olur, onlar, dans ve şarkılarıyla düğüne katılanları adeta büyülerlerdi. Bütün bunları “Apsuvara”ya uygun yapar, Apsuvara’ya gösterdikleri ihtimamla herkesi kendilerine imrendirirlerdi.

Sol baştan Azınba Nazım-Semeyhua Deli Necatin-Bagapş Fehim-Ahba Ahı Bekir-Cihat Adleyba

             Plak fikri ortaya çıkıyor

            1983 yılında tam tarihini öğrenemediğimiz bir zamanda bir kahvehanede buluşurlar. Hep beraber sohbet ederken sohbetin mevzusu değişir ve “Apsuvara” olur. Apsuvara’nın kaybolduğundan bahsederlerken hepsinin şapkası önlerinde, üzüntü dolu düşünceli bakışları yere sabitlenir. “Ne yapabiliriz?” sorusuna cevap ararlarken “Plak” doldurma fikri ortaya çıkar. Bu fikri olgunlaştırıp gerekli hazırlıkları yaptıktan sonra o zamanlar Türkiye’de müzik sektörünün kalbi olan İstanbul-Unkapanı’nın yolunu tutarlar. Stüdyoda başlarına enteresan bir olay da gelir. Stüdyonun merdivenlerini ellerinde tahta ve sopalarla argızra söyleyerek tırmanırken o devrin ünlü bir türkücüsü onları görür ve çok şaşırıp: “Kim bu Kızılderililer?” diyerek bizimkileri küçümsemeye kalkar. Onlar da usulünce kendilerini tanıtıp sanatçıyı azarlarlar.[2] Daha sonra stüdyoya kapanarak kendilerinden sonra yetişen tüm Abaza gençlik kuşaklarını etkileyecek olan 45 devirli bir plağı hücum kayıt yaparak doldururlar.

 

Bagapş Fehmi'nin gençliği (Sol altta)

           

            

             Amırzakan’ı konuşturan adam

           Bagapş Fehim, Abaza diasporasının ilk müzik albümlerinden birini yapmış, Abaza diasporasındaki gelmiş geçmiş en yetenekli halk sanatçılarından biridir. Dedesi diğer soydaşlarıyla birlikte 1877-1878 Osmanlı Rus harbinde Abhazya’nın Çlov köyünden sürülerek Karasu-Karapınar köyüne yerleşir.[3] Beş çocuğu olan Bagapş Fehmi’nin babası, çocuklarının hepsi küçükken vefat eder. Daha sonra, Hendek Uzuncaorman köyünde oturan Bagapşlar bu yetimlere sahip çıkarak onları Uzuncaorman köyüne getirirler.[4] 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinde Abhazya’nın Abjuva bölgesinden sürgün edilen Abazaların kurduğu Hendek’teki en büyük Abaza köylerinden biri olan Uzuncaorman köyü, eskiden şimdiki gibi Apsuvaların sayıca azaldığı bir köy değildir. Abazacanın çok canlı bir şekilde konuşulduğu, Apsuvara’nın yaşatıldığı, 650-700 hanelik safi Abaza nüfusuyla çok büyük bir köydür.[5] 1913 yılında doğmuş olan Fehmi, küçük bir çocukken, ailesinin tüm bireyleri gibi ailenin gereksinimlerini karşılamak amacıyla çalışmaya başlar. Onun payına da çobanlık düşer. Çobanlık yaparken amırzakan çalmaya heveslenir ve çok kısa sürede çalmayı öğrenir. Düğünlere katılacak çağa geldiğinde amırzakan çalıp Apsuva Koşara oynamayı çoktan öğrenmiştir.[6] Sadece öğrenmekle kalmamış, amırzakanda iyice ustalaşmıştır. Gençlik dönemlerinde şöhreti iyice artar. Düzce, Sakarya, Bursa, İzmit, Bilecik gibi şehirlerde düğünlere iştirak etmeye başlayıp oradaki insanlara kendini tanıtarak nam salar. Onun katıldığı düğünler sıradan olmaktan çıkar. Onu düğüne katılması düğün sahipleri için övünç kaynağı olur. 

 

1992 Yılı Balballı köyü Ardzınba'nın Türkiye ziyaretinde Bagapş mızıka çalıyor.

                  Apsuvara’ya adanan bir ömür

            Bagapş Fehim, sadece müzisyen kimliğiyle değil, dört dörtlük bir Abaza olmasıyla da tanınırdı. Çok uzak geçmişten gelerek atalarımızdan bizlere armağan olan Alöyfe-Kabze’ye hâkimiyeti onu toplantı, düğün gibi organizasyonların vazgeçilmez ismi yapmıştı. Kendi sülalesinin en tanınan siması olmanın yanında sülalesinin tüm davet ve düğünlerini o organize eder, “Aşta” gibi çok eski gelenekleri sülalesinin gençlerine öğretirdi. Yine çevresinde bulunan akrabası ve köylüsü gençlerin Apsuvara’ya aykırı davranışlarına çok kızar, Apsuvara’ya uygun davranmaların isterdi.[7] Komşularıyla yardımlaşmaya çok önem verirken, Sakarya-Düzce-İzmit civarında -yaşlandığı zamanlarda bile- gitmediği cenaze yoktu. Bir lastik fabrikasından emekli olan Bagapş Fehmi, hiç evlenmemişti. O, yardımseverliği ve çalışkanlığıyla örnek, dindar bir Müslümandı.

Bagapş Fehmi sofra başında sofrayı yönetirken.

            Müzik ve dans…

            Abaza müziğine gönül vermiş olan Bagapş Fehim, neredeyse her akşam köydeki evinin az ilerisinde oturan akrabalarının evine onları ziyarete giderdi. Her gittiğinde de avlu kapısından girdiği andan itibaren argızraya başlar. Warayda waaa… diyerek bahçeye girerdi. Onun sesini duyan ev ahalisi de dışarı çıkar ve ona eşlik ederlerdi. Onun: “İyi akşamlar” dileği böyleydi diyor amcasının gelini.

O, Apsuva Koşara müziğinde bir ekol yarattı. Kendi tarzını ortaya koyarak bu müziği o zamana kadar kimsenin çalmadığı tarzda çalıp “Bagapş usulü Apsuva Koşara” deyimini Abazalar arasına yerleştirdi. Onun bu özgünlüğü Marmara bölgesindeki tüm Abazalar arasında muazzam ilgi gördü. O dönem yavaş yavaş düğünlerimizden çekilmeye başlayan Apsuva Koşara, argızra, Waridada, Azar, Rinna, Capşi gibi dans ve müzikler, o ve arkadaşlarının sayesinde tekrar canlandı. 

Onun dans edişini görenler anlata anlata bitiremiyorlar. Hem çalıp hem de dans edebilen nadir “Amırzakan Arhayu"lardan biriydi. Müziğin belli yerlerinde tek elle amırzakanı çalmasıyla meşhurdu. Elinde mızıkayla tahtanın üzerine parmak uçlarıyla çıkıp hiç durmadan, tahtayı ritimle döven sopaların arasından oynaya oynaya tahtanın bir ucundan öbür ucuna gittiğini hala hayretle anlatan insanlara çok rahatlıkla bir cemiyette rastlayabilirsiniz. 80’ler, 90’lar ve 2000’lerde yetişen ve Abaza dansı ve şarkılarına ilgi duyup da onun müziklerini dinlemeyen -Bu satırların yazarı da dâhil- hiçbir Abaza genci yoktur.

1994 yılında festivalde Bagapş Fehmi "Avraşa" söylüyor.

Her eşyasını komşuları ve akrabalarıyla paylaşan Bagapş, bir tek mızıkasını kimseyle paylaşmazdı. Kendi akrabaları da dâhil kimsenin mızıkasını ellemesine müsaade etmezdi. 2003 yılında ölmeden önce mızıkasının genç bir Bagapş’a verilmesini vasiyet etti.[8] O, Abaza müziği ve dansının nesiller boyu devam etmesini istiyordu. Abaza gençleri Bagapş Fehim’in vasiyetini o Bagapş gencinin kişiliğinde tüm Abaza gençlerine olduğunun idrakine vararak Amırzakana dört elle sarılarak Abaza şarkılarını ve danslarını yaşatmalıdır.

           

---

[1] Kaynak kişi: Hendek Kalayık köyünden Tayfun Müfid-ipa

[2] Kaynak kişi: Hendek Kalayık köyünden Tayfun Müfid-ipa

[3] Karapınar Köyü hakkında: http://tr.wikipedia.org/wiki/Karap%C4%B1nar,_Karasu

[4] Kaynak kişi: Lapşıpha Muazzez Cevherli. (Bagapş Fehim’in amcasının gelini)

[5] Uzuncaorman köyü hakkında: http://tr.wikipedia.org/wiki/Uzuncaorman,_Hendek

[6] Kaynak kişi: Lapşıpha Muazzez Cevherli. (Bagapş Fehim’in amcasının gelini)

[7] Kaynak kişi: Lapşıpha Muazzez Cevherli. (Bagapş Fehim’in amcasının gelini)

[8] Kaynak kişi: Lapşıpha Muazzez Cevherli. (Bagapş Fehim’in amcasının gelini)

Tracklist:

1. a. yüzü: Apsua Koşara (Abaza Karşılaması)

2. a. yüzü: Apsua Koşara (Abaza Kafkası)

3. b. yüzü: Avraşa

4. b. yüzü: Azar (Abaza ağıdı)

320kbps

YÜKLE-Download